Alerjik Rinit Nedir?

Alerjik rinit, bağışıklık sisteminin polen, ev tozu akarı veya hayvan tüyü gibi alerjenlere aşırı tepki vermesi sonucu gelişen, burunda tıkanıklık, hapşırık ve kaşıntı ile seyreden kronik bir solunum yolu rahatsızlığıdır.

Hastalık halk arasında “saman nezlesi” olarak da bilinir ve burun mukozasında alerjik bir iltihaplanmaya yol açar. Vücut, polen, ev tozu akarı veya hayvan tüyü gibi bir alerjenle karşılaştığında, mast hücrelerinden histamin ve diğer kimyasalları salgılar. Bu kimyasallar burun mukozasında kaşıntı, şişlik ve aşırı mukus üretimine neden olarak tipik alerji belirtilerini tetikler. Esasen bir üst solunum yolu enfeksiyonu nezle değil, bir bağışıklık sistemi tepkisidir..

Alerjik Rinit Türleri Nelerdir?

Alerjik rinit, alerjenin maruz kalma süresine göre mevsimsel (saman nezlesi) ve yıl boyu devam eden (perennial) olmak üzere iki ana türe ayrılır.

• Mevsimsel Alerjik Rinit (Saman Nezlesi): Genellikle ilkbahar ve yaz aylarında polenlerin havada yoğun olduğu dönemlerde görülür. Belirtiler polen döneminde artar, mevsim dışında ise genellikle kaybolur.
• Perennial (Yıl Boyu Süren) Alerjik Rinit: Ev tozu akarları, küf mantarları, hamamböceği alerjenleri veya evcil hayvan tüyü gibi sürekli maruz kalınan tetikleyicilerden kaynaklanır. Bu türde belirtiler yıl boyunca devam eder ve yaşam kalitesini sürekli etkiler.

Her iki tür de benzer belirtiler gösterse de tetikleyici faktörler ve hastalığın görülme zamanları farklılık taşır. Bu ayrım, doğru teşhis ve uygun tedavi planlaması açısından oldukça önemlidir.

Alerjik Rinit Belirtileri Nelerdir?

Alerjik rinitin en sık görülen belirtileri arasında burun akıntısı, hapşırık nöbetleri, burun tıkanıklığı, gözlerde sulanma ve kaşıntı yer alır.

Bu hastalıkta semptomlar, alerjenle temasın hemen ardından başlayabilir ve tetikleyici ortamlarda devam ettiği sürece şiddetlenir.

En yaygın alerjik rinit belirtileri şunlardır:

• Burun akıntısı
• Burun tıkanıklığı
• Hapşırma
• Burun ve damakta kaşıntı
• Gözlerde kaşınma ve sulanma
• Gözlerde kızarıklık
• Yorgunluk
• Konsantrasyon güçlüğü

Belirtiler, alerjen türüne göre mevsimsel veya yıl boyunca sürebilir. Tedavi edilmediğinde uyku bozuklukları, okul ve iş performansında düşüş gibi yaşam kalitesini etkileyen sonuçlar doğurabilir.

Alerjik Rinit Neden Olur?

Alerjik rinitin ana nedeni, bağışıklık sisteminin polen, ev tozu, hayvan tüyü veya küf gibi zararsız maddelere karşı aşırı duyarlılık göstermesidir.

Normalde vücut, bu tür maddeleri tehdit olarak algılamaz. Ancak alerjik bünyeye sahip kişilerde bağışıklık sistemi bu maddeleri tehlikeli olarak görür ve onlara karşı savunma mekanizması başlatır. Bu süreçte histamin gibi kimyasal maddeler salgılanır, bu da hapşırma, burun akıntısı ve kaşıntı gibi tipik belirtilere yol açar.

Alerjik rinitin başlıca nedenleri şunlardır:

• Polenler: İlkbahar ve yaz aylarında ortaya çıkan mevsimsel alerjilerin en önemli sebebidir.
• Ev tozu akarları: Yıl boyu süren alerjik rinitin en yaygın tetikleyicisidir.
• Hayvan tüyü ve deri döküntüleri: Özellikle kedi ve köpek alerjilerinde sık görülür.
• Küf mantarları: Nemli ortamlarda bulunur ve uzun süreli belirtilere yol açabilir.

Genetik yatkınlık da önemli bir risk faktörüdür. Ailesinde alerji öyküsü bulunan kişilerde alerjik rinit gelişme ihtimali daha yüksektir.

Alerjik Rinit Kimlerde Görülür?

Alerjik rinit, genetik yatkınlığı olan, bağışıklık sistemi hassas kişilerde daha sık görülür. Çocukluk veya genç yetişkinlik döneminde başlar. 

Bu rahatsızlık herkeste görülebilse de bazı gruplarda risk daha yüksektir:

• Ailesinde alerji öyküsü olanlar: Astım, egzama veya alerjik hastalık geçmişi bulunan kişilerde görülme ihtimali artar.
• Çocuklar ve gençler: Alerjik rinit genellikle çocukluk çağında başlar, ancak yetişkinlikte de gelişebilir.
• Şehirde yaşayanlar: Hava kirliliği ve polen yoğunluğu nedeniyle şehir hayatı riski artırır.
• Sigara dumanına maruz kalanlar: Pasif içicilik dahi alerjik reaksiyonları tetikleyebilir.
• Kronik sinüzit veya astımı olanlar: Alerjik rinit bu hastalıklarla birlikte daha sık görülür.

Astım veya atopik dermatit (egzama) olan bireylerde alerjik rinit görülme olasılığı daha yüksektir.

Alerjik Rinit Nasıl Teşhis Edilir?

Alerjik rinit teşhisi, ayrıntılı hasta öyküsü, alerji testleri ve gerekirse solunum alerji panelleri ile konulur. Doğru teşhis, hastalığın yönetiminde kritik önem taşır. Bu sayede hangi alerjenin sorumlu olduğu kesinleştirilir ve kişiye özel tedavi planı oluşturulur.

Cilt Prick Testi

En sık kullanılan yöntemlerden biridir. Kola veya sırta küçük miktarlarda alerjen damlatılır ve deri yüzeyi hafifçe çizilerek reaksiyon gözlenir. Kızarıklık ve kabarıklık oluşması, o alerjene karşı duyarlılık olduğunu gösterir.

Kan Testleri (IgE Düzeyi)

Kanda alerjiye özgü IgE antikorları ölçülür. Hem total IgE hem de spesifik IgE düzeyleri incelenerek alerjenlerin tespit edilmesine yardımcı olur.

Solunum Alerji Panelleri

Son yıllarda özellikle solunum yolu alerjilerinin tanısında alerji panelleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu paneller tek bir testle polenler, ev tozu akarları, hayvan tüyü, küf mantarları ve diğer yaygın solunum alerjenlerine karşı hassasiyet olup olmadığını gösterebilir. Böylece hem tanı hızlanır hem de tedavi planı daha doğru yapılır.

Alerjik Rinit Tedavisi Nasıl Yapılır? (İlaçlar ve İmmünoterapi)

Alerjik rinit tedavisi, belirtileri kontrol altına almayı ve alerjenle teması azaltmayı amaçlar. Tedavi genellikle üç temel adımdan oluşur:

1. Alerjenden Kaçınma: En temel ve en önemli adımdır (Bkz. 10. başlık).
2. İlaç Tedavisi:

• Antihistaminikler: Hap veya burun spreyi şeklinde kullanılabilir. Histaminin etkilerini bloke ederek kaşıntı ve hapşırmayı azaltır.
• Burun Spreyleri (Nazal Steroidler): En etkili tedavi yöntemlerinden biridir. Burundaki iltihabı ve şişliği azaltarak tıkanıklığı giderir. Düzenli kullanım önemlidir.
• Dekonjestanlar: Burun tıkanıklığını geçici olarak açar, ancak uzun süreli kullanımları önerilmez.

1. Alerjen İmmünoterapisi (Aşı Tedavisi): Uzun süreli bir tedavi seçeneğidir. Vücudu yavaş yavaş alerjene alıştırarak tolerans geliştirmesini sağlar. Dil altı tabletler veya enjeksiyon şeklinde uygulanabilir.

Alerjik Rinit ile Karıştırılan Hastalıklar

Alerjik rinit, nezle, soğuk algınlığı, grip, sinüzit ve non-alerjik rinit ile karıştırılabilir. Soğuk algınlığında ateş ve boğaz ağrısı olurken, alerjik rinitte ateş görülmez. Sinüzitte burun akıntısı koyu kıvamlıdır, alerjide ise genellikle berraktır. Doğru teşhis için alerji testleri ayırıcı tanı için önemlidir.

Alerjik Rinit ve Çocuklar

Alerjik rinit çocuklarda okul başarısını, uyku düzenini ve genel yaşam kalitesini olumsuz etkileyebilir.
Çocuklarda alerjik rinit belirtileri burun akıntısı, hapşırma, gözlerde kaşıntıdır. Erken teşhis ve uygun tedavi, ileride astım gibi ek hastalıkların gelişmesini önlemek açısından önemlidir. Erken teşhis, astım gelişimi riskini azaltmak ve yaşam kalitesini artırmak için kritiktir.

Günlük Yaşamda Dikkat Edilmesi Gerekenler

Alerjik rinitin etkilerini azaltmak ve belirtileri önlemek için günlük hayatta alınacak önlemler (Çevresel Kontrol):

• Polenler İçin: Polenlerin yoğun olduğu saatlerde (genellikle sabah 05:00-10:00 arası) dışarıda bulunmaktan kaçınmak, dışarıdan eve gelindiğinde duş almak ve kıyafet değiştirmek.
• Ev Tozu Akarları İçin: Yatak çarşaflarını yüksek sıcaklıkta (en az 60∘C) yıkamak, akar geçirmez kılıflar kullanmak, halı ve perdeleri azaltmak.
• Küf İçin: Banyo ve mutfak gibi nemli alanları düzenli havalandırmak, sızıntıları onarmak.
• Hava Temizleyiciler: HEPA filtreli hava temizleyiciler kullanmak, iç mekan alerjenlerini azaltmaya yardımcı olabilir.
• Evcil Hayvanlar: Alerji varsa, hayvanların yatak odasına girmesini engelle